Alfred Tomatis – badania naukowe i dziedzictwo.

Kontekst rodzinny

Alfred Tomatis (1920-2001) był francuskim otolaryngologiem i naukowcem, twórcą metody noszącej jego nazwisko. Jego prace miały rewolucyjny wpływ na zrozumienie działania ucha i wywołałyistotny przełom w podejściu do zaburzeń motorycznych, emocjonalnych i poznawczych.

Alfred Tomatis urodził się w Nicei i dorastał w rodzinie śpiewaków. Jego dziadek, a później jego ojciec, Humbert Dante Tomatis, błyszczeli na scenach oper i znali współczesnych im wielkich śpiewaków. W wieku 11 lat Alfred został wysłany przez ojca do szkoły w Paryżu. Z niesfornego dziecka stał się pilnym uczniem i bardzo wcześnie zaczął marzyć opracy lekarza. Po studiach medycznych jako specjalizację wybrał otolaryngologię, a pierwszymi pacjentami w jego prywatnym gabinecie byli śpiewacy operowi zaprzyjaźnieni z jego ojcem, cierpiący na problemy z głosem.

Narodziny Metody

Pracując w paryskich szpitalach (Bichat, a następnie Bretonneau), młody lekarz zetknął się z okrucieństwami wojny po bombardowaniu Paryża w 1943 r. Po zakończeniu wojny pracował jako lekarz w przedsiębiorstwie lotniczym Arsenaux de l’aéronautique, a jego zadaniem było kontrolowanie słuchu robotników, którzy na co dzień musieli znosić hałas silników lotniczych i cierpieli na głuchotę zawodową. Zauważył, że pogorszeniu słuchu towarzyszyły zawsze problemy z mówieniem. Szybko zauważył zbieżność między profilami audiometrycznymi robotników i śpiewaków. Maksymalne natężenie głosu śpiewaka może osiągnąć taką samą wartość w decybelach, jak odgłos silnika lotniczego. Podobnie jak u robotników, problemy z głosem u śpiewaków wynikały z pogorszenia słuchu. Opisał wówczas słuchowo-głosowe sprzężenie zwrotne, które polega na tym, że„głos zawiera tylko to, co słyszy ucho“.

Alfred Tomatis zauważyłpodstawową różnicę między słyszeniem a słuchaniem (uwagą słuchową): słyszenie oznacza bierny odbiór dźwięku. Słuchanie natomiast polega na selekcji informacji sensorycznych w celu nadania im sensu. Tomatis opracował urządzenie do „rehabilitacji” uwagi słuchowej za pomocą elektronicznego bramkowania dźwięku: czyli Ucho Elektroniczne.

W 1957 r. przedstawił w Paryskiej Akademii Nauk główne zasady swojej Metody, dziś znane pod nazwą „Praw Tomatisa“. Zgodnie z tymi prawami:

• Głos zawiera tylko to, co słyszy ucho.
• Modyfikacja słuchania powoduje natychmiastowe i nieświadome zmiany w głosie.
• Głos może ulec trwałym zmianom dzięki stymulacji dźwiękowej, utrzymywanej przez określony czas (prawo remanencji)

W 1958 r. Alfred Tomatis zaprezentował pierwsze Ucho Elektroniczne podczas Wystawy Światowej w Brukseli. Otrzymał wtedy za ten wynalazek złoty medal w dziedzinie badań naukowych.

Doktor Tomatis był już wówczas mężem i ojcem. W sumie miał pięcioro dzieci, w tym Christiana, który studiował psychologię, a następnie przez kilka lat współpracował z ojcem. Christian pomagał ojcu i wykazywał żywe zainteresowanie jego pracą badawczą.

Albowiem Alfred Tomatis kontynuował badania naukowe. Współpracował z kilkoma uniwersytetami, np. w RPA czy Kanadzie, i zauważył, że ucho odgrywa ważną rolę w utrzymaniu postawy pionowej i równowagi, a także w przypadku regulacji napięcia mięśniowego. Przedstawił hipotezy dotyczące lateralizacji słuchowej i ucha dominującego. Był również jednym z pierwszych, którzy twierdzili, że płód słyszy głos matki już od osiemnastego tygodnia ciąży, a słuch odgrywa pierwszoplanową rolę w jego rozwoju poznawczym. Ustalił wówczas, że słuchanie w okresie życia płodowego ma decydujący wpływ narozwój afektywny i emocjonalny. Odkrył wzajemne związki między otolaryngologią a psychologią, co skłoniło go do stworzenia nowej dyscypliny:audio-psycho-fonologii.

Rozszerzenie zastosowania Metody Tomatisa®

Badania i doświadczenia kliniczne skłoniły Tomatisa do rozszerzenia zakresu stosowania Metody : uwaga, uczenie się, głos i mowa, kontrolowanie emocji, koordynacja i motoryka, zaburzenia ze spektrum autyzmu itd. Proponując pomoc tym, których zaniedbała medycyna klasyczna, odniósł sukcesy tam, gdzie tradycyjne metody terapii poniosły porażkę. Niósł pomoc osobom cierpiącym na poważne zaburzenia i zmieniał nie tylko ich życie, ale także życie ich bliskich. W tym celu rozszerzył działalność i otoczył się świetnymi specjalistami ze świata medycyny i psychologii. Na przykład przez pewien czas współpracował z francuską pediatrą i psychoanalityczką, Françoise Dolto. Swoje Centrum, z siedzibą przy avenue de Courcelles w Paryżu, zorganizował z zegarmistrzowską precyzją, tak by móc przyjmować coraz liczniejszych klientów z całego świata.

Trudno byłoby zliczyć osobistości, które przekroczyły próg Centrum Alfreda Tomatisa. Znajdowała się wśród nich będąca wówczas u szczytu sławy Maria Callas, która dwukrotnie zjawiła się w celu „odzyskania głosu”. Śpiewaczka miała świadomość, że jej problemy z głosem są związane ze słuchem. W 1965 r. profesor sztuki aktorskiej Jean-Louis Cochet, przyjaciel Alfreda, przyprowadził jednego ze swoich uczniów, niejakiego Gérarda Depardieu. Miał on poważne problemy z mową, co blokowało ekspresję jego talentu. Depardieu przywołał kiedyśporuszające wspomnieniepoczątków swojej kariery i zastosowania Metody Tomatisa^®.

Alfred Tomatis jest autorem 14 głośnych publikacji, w tym: L'oreille et le langage (Ucho i mowa), 1963; L’Oreille et la vie (Ucho i życie), 1977; L’Oreille et la voix (Ucho i głos), 1987; Les Troubles scolaires (Trudności w nauce szkolnej), 1988; Neuf mois au Paradis (Dziewięć miesięcy w raju), 1989; Pourquoi Mozart ? (Dlaczego Mozart?), 1991. Są one wyrazem pragnienia, które żywił Tomatis, aby lepiej wytłumaczyć na czym polega jego podejście, a także by zwracać się do szerokiego grona odbiorców. Spotkała go za to ostra krytyka ze strony pewnych lekarzy, którym nie spodobał się taki sposób działania.

W ciągu swojej kariery zawodowej doktor Tomatis był postacią zarazem podziwianą i kontrowersyjną. Kontrowersyjną dlatego, że w czasach, gdy wiedza o funkcjonowaniu mózgu była jeszcze w powijakach, nie zawsze umiał udowodnić swoje teorie. Podziwianą, bo według niego najważniejszym dowodem było to, że zmienia życie ludzi na lepsze. Działając zgodnie z intuicyjnym wyczuciem i broniąc z determinacją swoich idei, Alfred Tomatis wykazał się silnym i często krytykowanym charakterem. Znużony ciągłą krytyką ze strony kolegów-lekarzy i być może przez przekorę, w 1974 r. poprosił o wykreślenie z listy członków francuskiej Izby Lekarskiej, w związku z czym został z niej usunięty. Kilka lat później nałożono na niego karę za używanie audiometru, podczas gdy nie był już lekarzem.

Nikt nie jest prorokiem we własnym kraju i to właśnie za granicą Metoda Tomatisa^® cieszy się największą popularnością. Pragnąc spopularyzować Metodę, Alfred Tomatis przemierzał świat w towarzystwie swojej żony Leny, prowadził zajęcia i wygłaszał wykłady na prestiżowych uniwersytetach. Pod jego egidą w całej Europie, w Kanadzie, USA, RPA, Japonii itd. otwierane były ośrodki Metody Tomatisa®. Świadomy ryzyka wypaczeń, pragnął zachować integralność i oryginalność Metody: proponował specjalistom profesjonalne szkolenia, opatentował urządzenia, a także zapewnił ochronę swojemu nazwisku i know-how dzięki rozpoznawalnemu na całym świecie znakowi towarowemu, którego używanie wymaga zawarcia umowy licencyjnej.

Jednego ze swoich przyjaciół, malarza i rzeźbiarza Edgara Pilleta, poprosił o zaprojektowanie logo dla Centrum Tomatisa^®, późniejszego oficjalnego logo Metody Tomatisa^®, zastrzeżonego w ponad siedemdziesięciu krajach. W wizji artysty faliste linie i kontrastujące z nimi ostre kąty mają przedstawiać cechy części ciała w takim samym stopniu pozbawionej uroku, co ważnej: małżowiny usznej. Na początku logo zostało wyryte w chropowatym kamieniu, gdyż ten szlachetny materiał mógł w pełni oddać sprawiedliwość tej części ciała, w której skrywa się tajemnica słuchania. Alfred Tomatis lubił porównywać kształt ucha do płodu, co ma znaczenie symboliczne, gdy wiemy, jak ważne jest ucho dla naszego rozwoju w brzuchu matki.

Przełom technologiczny i kontynuatorzy

Alfred Tomatis zmarł w grudniu 2001 r., uprzednio powierzywszy swojemu synowi, Christianowi Tomatisowi i Thierry'emu Gaujarengues misję polegającą na kontynuowaniu jego działalności oraz dbałość o ogromne dziedzictwo intelektualne i naukowe. Christian Tomatis, a następnie Thierry Gaujarengues zadbali, by Metoda Tomatisa^® szła z duchem czasu, jednocześnie nie ustając w wysiłkach, by uczynić ją coraz dostępniejszą, jeszcze bardziej innowacyjną i skuteczną.

Odkrycia Alfreda Tomatisa dotyczące ucha i stymulacji dźwiękowej wywarły niezaprzeczalny wpływ na wiedzę w dziedzinie stymulacji neurosensorycznej. Już pierwsze prace Alfreda Tomatisa były źródłem inspiracji dla licznych alternatywnych programów. Żadnej z tych metod pochodnych nie udało się uzyskać efektu Tomatisa^®, chociaż często twierdzą coś zupełnie przeciwnego.

Alfred Tomatis, pasjonując się związkiem między słuchem, głosem i mózgiem, a także głosząc ideę plastyczności mózgu, był jednym z pierwszych badaczy w dziedzinie neuronauki. Postępy, które w tej dziedzinie poczyniono w ostatnich latach, stanowią pośmiertne uznanie dla jego intuicji naukowej. Obecnie to uznany fakt, że Metoda Tomatisa® stanowi skuteczne uzupełnienie terapii zaburzeń zachowania, emocji, mowy i głosu. Możemy jedynie podziwiać determinację Alfreda Tomatisa w podążaniu za intuicją. Słynny neurolog Norman Doidge uhonorował jego zasługi w swojej nowej publikacji, „Jak naprawić uszkodzony mózg”, poświęcając długi rozdział zaletom Metody Tomatisa^®. Obecnie jest to metoda jedyna w swoim rodzaju, z której korzystają szkoły, uniwersytety, szpitale, terapeuci i pedagodzy, pragnąc pomóc jak najszerszemu gronu osób.

Od 2000 r. rozwojem Metody kieruje Thierry Gaujarengues, którego misja polega na połączeniu tradycji z innowacyjnością. Od 2009 r. w realizacji tego zadania wspiera go Grégoire Tomatis, wnuk Alfreda i syn Christiana Tomatisa. Jak kilka lat temu wspomniała żona Alfreda Tomatisa, na pewno byłby on dumny z rozwoju stworzonej przez siebie Metody. Powodów do dumy jest niemało: innowacyjne technologie stosowane w sprzęcie, dynamiczny rozwój na całym świecie, rosnąca liczba specjalistów, którzy ukończyli odpowiednie szkolenia, a także – i przede wszystkim – liczba osób, które na co dzień korzystają ze wsparcia, jakim jest Metoda Tomatisa^®.

Corocznie ponad 200 tysięcy osób na pięciu kontynentach przekonuje się o zaletach stosowania tej Metody.